هورالعظیم یا همان هورالهویزه را تا نیمه شبی در اسفند ۶۲ که ما را برای عملیات خیبر به کناره آن بردند، بجز از روی نقشه ها هیچگاه از نزدیک ندیده بودم. با روشن شدن هوا عظمت آن بخوبی نشان میداد لقب عظیم کاملاً برازنده آن تالاب زیبا بود . مردابی در مرز مشترک ایران و عراق، بطول ۹۰ و عرض ۴۰ کیلو متر، که از شمال آن رودهای کرخه و دویریج و بخشی از رود دجله به آن وارد و در جنوب از آن خارج و مجدداً به دجله ریخته می‌شد.
عملیات خیبر انجام شد، بعد از عملیات برای پدافند در میانه و جزایر مجنون هور روی پاسگاه های شناور مستقر شدیم، تا سال بعد که عملیات بدر انجام شد و بعد از آن برای پدافند حضور ما در آنجا ادامه پیدا کرد. جنگ بنا به ماهیت خشن خود سختی و تلخی های خاص خود را دارد، اما عظمت، زیبائی و تنوع جانوری بینظیر هور عاملی برای کاهش بخشی از سختی و تلخی های جنگ براي ما بود.
آبی زلال مثل اشک چشم، که گاه عمق آن به پنج متر هم میرسید. نی های انبوه که ارتفاع آنها از سطح آب به بیش از چهار متر میرسید. با درو کردن نی ها آبراه هایی در جهات مختلف احداث شده بود، مثل جنگلی وسیع که جاده های زیادی در آن احداث شده باشد. انواع و اقسام آبزیان از مارماهی گرفته تا انواع ماهی های خوراکی در آن میزیستند. به دلیل ازیاد و تنوع آبزیان و زلالی آب، هور مثل آکواریوم طبیعی هر لحظه جلوی چشم ما بود. یک نوع ماهی بدون پولک و سیاه رنگ در اندازه های مختلف در حجم زیاد به اسم بیشلمبو وجود داشت، که به محض اینکه تکه ای از هر نوع خوردنی که به داخل آب پرتاب میکردی، صدها و شاید هزاران از آنها به آن حمله ور میشدند، تعداد آنها چنان زیاد بود که توده ای از آنها تا ارتفاع دو وجب از سطح آب ایجاد می‌شد.
انواع و اقسام پرندگان ریز و درشت و رنگارنگ، بخصوص در فصل زمستان که مرغابی ها و غازها در دسته های چند صد هزارتایی به آنجا مهاجرت می‌کردند، تجمعی عظیم و کم نظیر از پرندگان را بوجود می آورد. وقتی صدای انفجار توپ یا خمپاره ای بلند می‌شد، چنان حجمی از مرغابی و غازها به هوا برمیخاست، که دیدن آسمان تا دقایقی غیرممکن می‌شد. وقتی با تراده(بلم چوبی) پارو زنان و بی سر و صدا برای شناسائی در آبراه ها رفت آمد میکردیم، انگار در حال سان دیدن از پرندگان رنگانگی بودیم که روی نی ها نشسته بودند.
در ساحل هميشه گله های گراز دیوانه وار در حال رفت و آمد بودند. زیاد پیش می آمد که شبها نگهبانها سگهای آبی را با غواصهای دشمن اشتباه بگیرند. موشهای جسور با پریدن از این نی به آن نی کیلومترها در هور پیشروی كرده خود را به پاسگاههاي ما ميرسانند. انبوهي عظيم از انواع حشرات كه حلقه مهمی در زنجیره اکوسیستم هور براي تامين غذاي تعداد زیادی از جانوران ساکن هور بود.
اگر آن زمان کسی به من میگفت، این تالاب با این عظمت ۲۰ سال دیگر نابود خواهد شد، حتما در سلامت عقل او تردید میکردم. با چه منطقی ممکن است کسانی کمر به نابودی این مرداب ببندند؟ در مقابل نابودی هور چه چیزی به دست می آورند که مابه ازای نابودی آن باشد ؟ منابع و امکانات عظیمی كه برای نابودی آن لازم است را از كجا مي آورند؟ تکلیف زندگی کسانی که طی قرنها در کنار این مرداب شکل گرفته چه خواهد شد؟ امروز که شاهد نابودی هورالعظیم هستیم، همزمان با هزینه بیت المال و البته با نیت خیر!! در حال تخریب کدام هورالعظیم دیگر هستیم؟ اصولا درک ما از واژه به ظاهر ساده ولی در عین حال تو در تو و چند لایه ” محیط زيست ” چيست؟
✍غلامرضا مصدق
