روانشناسی این علم مهم در زندگی بشر را باید با موشکافانه بررسی و مطالعه نمود. اینکه این تفکر میان عموم مبنی بر روانشناسی یک علم ویژه دکتر و متخصصان این رشته هست اشتباه است چرا که دانستن و آشنایی با آن نیاز هر زندگی و هر انسان است. در این پژوهش کوتاه ابتدا به ورود علم روانشناسی به سرزمین پارس ” ایران ” می پردازیم.
روانشناسی تحت عنوان علم النفس یا اخلاق، بیش از هزار سال به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه در مراکز علمی ایران تدریس شده است. از رازی و ابن سینا و ناصر خسرو تا ملاصدرا کمتر متفکری را سراغ داریم که در آثار خود به این علم نپرداخته است. در آثار این دانشمندان نه تنها مباحث اصلی روانشناسی مانند احساس، ادراک، عاطفه، تفکر، تخیل و تواناییهای ذهنی مورد بحث قرار گرفته، بلکه حتی با روشهای تمثیلی و شبه تجربی در مورد نظریه‌های معارض در زمینه‌های احساس و ادراک یا لذت و الم داوری شده است. غرب سنت ارسطویی روانشناسی را چند صد سال بعد با آغاز رنسانس پذیرا شد. اما تا اوایل سده نوزدهم روانشناسی مغرب زمین بخشی از فلسفه باقی ماند، با مباحثی کم و بیش شبیه آنچه در روانشناسی سنتی ایران مطرح بود. با این حال خیزش موج انقلاب صنعتی در اروپا ، روانشناسی آن سامان را به صورت یکی از علوم طبیعی در آورد، در حالی که در ایران کندی آهنگ رشد اجتماعی و علمی و فنی سبب شد که روانشناسی ایران در همان حد سنتی متوقف شود. تنها پس از تأسیس دارالمعلمین و دانشگاه تهران و بویژه دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عامی بود که روانشناسی به صورت یکی از علوم جدید ایران مطرح شد.
علی اکبر سیاسی و دکتر محمدباقر هوشیار پدر روانشناسی در ايران
دكتر علي اكبر سياسي بنيان‌گذار دانشگاه تهران بود و كتاب‌هاي ارزشمندي در قلمرو روانشناسی تاليف كرد. كتاب «نظريه‌هاي شخصيت: مكاتب روانشناسی» وي هنوز هم از سوي انتشارات دانشگاه تهران چاپ مي‌شود و حتّي در برخي از دانشگاه‌ها به عنوان يكي از منابع درس شخصيّت، تدريس مي‌شود.
دكتر محمدباقر هوشيار در سال ۱۳۱۷ كتاب «سنجش هوش: روانشناسی علمي» را تاليف كرد. با كوشش‌هاي دكتر هوشيار بود كه مباحث سنجش هوش و روان‌سنجي در ايران مطرح گرديد. اصلاح «ارادة معطوف به قدرت» را دكتر هوشيار اولين بار به كاربرد و امروزه بسياري از افراد از آن براي واژه‌سازي استفاده مي‌كنند.
کتاب دکتر سیاسی تحت عنوان علم النفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت و کتاب دکتر هوشیار تحت عنوان سنجش هوش یا روانشناسی عملی تقریبا بطور همزمان انتشار یافتند.
دكتر مهدي جلالي در سال ۱۳۳۲ كتاب «روانشناسی كودك» را تاليف كرد ومنتشر ساخت.
دكتر محمود صناعي، بنيان‌گذار موسسة روانشناسی دانشگاه تهران بود. دكتر سيمين رجالي در سال ۱۳۴۴ در مجلة سخن، نظرية آدلر را معرفي كرد و چند صباحي نيز رئيس مدرسه عالي شميران بود. دكتر مصطفي نجاحي، كتاب «فن روانشناسی تجربي» را سال ۱۳۵۴ در ايران منتشر ساخت.
دكتر ولي‌ا… اخوت، MMPI (فرم كوتاه) را در ايران ترجمه و منتشر كرد. ايرج ايمن در مجلة سخن (فروردين ماه ۱۳۳۲، شماره پنجم، ص۳۸۵ تا ص ۳۹۲) مقاله‌اي نوشت تحت عنوان «تاثير وراثت و محيط بر هوش». وي در تيرماه همان سال در مجلة سخن (شماره هشتم ص ۶۰۹ تا ۶۱۵) به «معرفي روش رورشاخ در تحقيقات روانشناسی» پرداخت. افرادي نظير خواجه نوري و صاحب الزماني نيز در شناساندن روانشناسي به عامه مردم تاثير گذار بودند. البته ذكر اين نكته ضروري است كه اشاره به نام و آثار اين افراد به معناي سنتپرستي و كهنهانديشي نيست.
صد البته امروزه مي‌توان به آثار و كارهاي آن‌ها نقدهايي وارد كرد، امّا يادمان نرود كه با معيارهاي امروزين به نقد آثار گذشته نپردازيم، هر چند اگر همين كار صورت بگيرد و انصاف به خرج دهيم، برخي از آثار اين افراد ممكن است از اين داوري سربلند بيرون بيايند.
روانشناسی ایران در دهه‌های اخیر پیشرفت خوبی داشته است. در چند دانشگاه دیگر رشته روانشناسی در مقاطع مختلف تأسیس شده است. مهمترین رخدادهای روانشناسی در طول دهه‌های اخیر تجدید حیات نوین روانشناسی ایران توسط دکتر سعید شاملو بوده است. همچنین ایشان از پیشگامان طراحی سازمان نظام روانشناسی بوده‌اند.
از لحاظ کاربرد علم روانشناسی نیز ، در حیطه‌های مختلف گسترش خوبی مشاهده می‌شود، بطوری که در مراکز و مؤسسات و کارخانجات بزرگ حضور بخش روانشناسی احساس شده و برخی از این مراکز و ادارات و کارخانجات اقدام به تأسیس واحد روانشناسی کرده‌اند.
مهدی بیرانوند روژمان
