این روزها کمبود گاز در ایران به سوژه مهم رسانه و دنیای مجازی و محافل مردمی تبدیل شده است. از قطعی و اُفت فشار گاز گرفته تا ارائه راه کار های خنده دار و عجیب مسئولین. وزیر نفت طی روز های گذشته راه کار پوشیدن لباس بیشتر را داد و مسئولی دیگر پیشنهاد خاموش کردن بخاری به مدت یک ساعت در طول روز را. اما واقعا سوال اینجاست که چرا ایران با تولیدات معاینات گازی باید با کمبود گاز و اُفت فشار مواجه شود!. آیا صادرات بی رویه دستی در کار دارد؟ یا کمبود سرمایه برای استخراج بیشتر و تهیه تجهیزات مدرن. در این یاداشت تحلیلی می خواهیم این عوامل را بررسی کنیم.
در حال حاضر منحنی تولید گاز در ایران رو به نزول است و با گذشت زمان شدت کاهش تولید بیشتر می‌شود تا جایی که “تا چند سال آینده کلا افت می‌کند.” مشکلاتی مانند فقر تکنولوژی، سرمایه‌گذاری و اکتشاف و همچنین لزوم فشارافزایی در برخی از میادین گازی، مانند پارس جنوبی، کنگان، خانگیران و ایلام به دلیل افت تولید، از وزارت نفت، دولت و مجلس باید به فکر تکنولوژی و سرمایه‌گذاری باشند و فشارافزایی را اعمال کنند.
«مجلس و دولت باید بدانند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های گازی باید اولویت اول کشور باشد. بحران آینده بدتر از بحران آب خواهد بود و باید به فکر باشند، یعنی روی مخازن جدید، فشارافزیی مخازن موجود و هم بهینه‌سازی مصرف تمرکز کنند.»
کسری گاز حالا نه‌تنها به‌صورت مستقیم صنایع ایران را زیر فشار قرار داده است که باعث کاهش تولید برق شده و کسری برق نیز مازاد بر کسری گاز تبدیل به پاشنه آشیل صنایع کشور شده است. بر اساس اعلام وزارت نیرو بین ۸۵ تا ۹۰ درصد نیروگاه‌های برق کشور سوخت گاز مصرف می‌کنند و با کسری گاز تولید برق زیر فشار قرار می‌گیرد. این در حالی است که بالغ بر ۱۰ درصد نیروگاه‌های برق ایران نیروگاه‌های برقابی هستند و با بحران آب راندمان آنها کاهش چشمگیر داشته است. بر این اساس مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق گفته است: «از آنجایی که سوخت اصلی نیروگاه‌های کشور گاز است، با افزایش مصرف این سوخت در بخش خانگی و تجاری، ناچار به استفاده از سوخت مایع هستیم که انتقال آن به نیروگاه‌ها نسبت به گاز بسیار سخت‌تر است».
بنا به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو رجبی‌مشهدی توضیح داده که با توجه به افت فشار گاز تأمین برق هم بسیار دشوار شده است. بنا به توضیحات او «بیش از ۹۰ درصد تولید برق نیروگاه‌های حرارتی که از سوخت گاز استفاده می‌کنند و با توجه به رکورد مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده کشور در روزهای اخیر ضروری است برای اینکه تأمین سوخت نیروگاه‌ها و تأمین برق مطمئن و پایدار برای مردم با مشکل مواجه نشود مردم در مصرف برق صرفه‌جوبی کنند».
با‌این‌حال واقعیت این است که کمبود سرمایه و تحریم تکنولوژی باعث شده است که تولید گاز مطابق مصرف پیش نرفته و سال به سال کسری گاز در ایران تصاعدی شود.
پیش از این رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران به گفته بود که صنعت گاز ایران در کوتاه‌مدت به حدود ۵۰ میلیارد دلار، میان‌مدت به ۹۰ تا ۱۲۰ میلیارد دلار و در بلندمدت به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد تا تولید گاز در سطح فعلی بماند!
البته جواد اوجی، وزیر نفت هم چندی پیش با اشاره به ناترازی انرژی گفته بود که صنعت نفت و گاز ایران به حدود ۲۶۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
به‌جز این برخی کارشناسان به مشکلاتی مانند تحریم و نبود فناوری کافی برای استخراج بیشتر گاز اشاره می‌کنند و می‌گویند که ایران برخلاف بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای منطقه مانند ترکیه و حتی کشورهای عربی تنوعی برای سبد مصرف انرژی خود قائل نشده و توجهی به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به وسایل گازسوز نداشته است.
به‌جز این بسیاری از کارشناسان توسعه نسبت به نحوه مصرف گاز در ایران انتقاد داشته و می‌گویند که ایران برخلاف کشورهای توسعه‌یافته و به‌ویژه آمریکا گاز خود را صرف تولید ارزش‌افزوده نکرده و سهم عمده گاز مصرفی در بخش خانگی استفاده می‌شود.
محمد بحرینیان، کارشناس توسعه در این زمینه به می‌گوید: «در ایران قوانین و دستورالعمل‌ها عموما بر ضد تولید صنعتی است و دولت‌ها برای خرید محبوبیت و برخلاف کشورهای دیگر بخش صنعت را معمولا قربانی مصرف‌کنندگان خانگی کرده‌اند و به‌جای تشویق مصرف‌کنندگان خانگی به استفاده از لوازم کم‌مصرف، هم قطع برق و گاز صنایع در اولویت دولت‌های ایران است و هم قیمت انرژی برای بخش تولید گران‌تر از بخش خانگی است».
در هفته‌های اخیر گاز برخی واحدهای تولیدی از جمله نیروگاه‌ها به علت کمبود قطع و با سوخت مازوت جایگزین شده که فعالان محیط زیستی آن را از عوامل افزایش آلودگی شدید هوا عنوان می‌کنند.
روابط عمومی شرکت گاز گیلان روز چهارشنبه در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که به علت سرما و افزایش مصرف در حوزه‌های مختلف، به منظور حفظ پایداری جریان گاز مشترکان خانگی، گاز صنایع استان قطع شده و تا اطلاع ثانوی قطع خواهد بود.
در استان خراسان شمالی هم به دلیل کمبود و افت فشار گاز فعالیت اداره‌ها، دستگاه‌های دولتی و مراکز آموزشی تعطیل شده بود و به دستور استانداری این تعطیلی تا روز یک‌شنبه تمدید شده است.
بحران گاز جدی است
در پارس جنوبی که میدان مشترک ایران و قطر است، قطر بیشتر برداشت می‌کند، اما ایران به دلیل عدم سرمایه‌گذاری نمی‌تواند برداشت زیادی کند. پارس جنوبی به مرحله‌ای رسیده که باید افزایش فشار اعمال شود که هزینه‌بر است و باید از فناوری‌های جدید استفاده شود که بتوان در آن برداشت افقی داشت: «در حالی که اکنون فاز ۱۱ کند جلو می‌رود، برداشت افقی، سرمایه‌گذاری و فشارافزایی نداریم.»
نه تنها فقر فناوری‌های جدید بلکه تحریم‌هایی که به دلیل سیاست‌های جمهوری اسلامی بر ایران اعمال شده و مشکلات تراکنش‌های بانکی و مالی که رویگردانی سرمایه‌گذاران را موجب می‌شود نیز سنگ دیگری بر سر راه توسعه این بخش از صنایع ایران است. تا جایی که به گفته مجیدرضا حریری، رئيس اتاق بازرگانی ایران و چین، حتی چین که با ایران سند همکاری ۲۵ ساله امضا کرده نیز در حوزه نفت و گاز “قطر سرمایه‌گذاری کرده و در ایران کاری نکرده است.” تا زمانی که در حوزه بالادستی نفت در تحریم قرار داریم هیچ شرکت بین‌المللی نفتی نمی‌تواند در ایران سرمایه‌گذاری کند و تبعات آن را بپذیرد.
مهدی بیرانوند روژمان
