دکتر مسعود شاهوردی استاد دانشگاه و تحلیلگر
ابتدا باید علم را تعریف کنیم وسپس فلسفه را تعریف کنیم و بعد فلسفه علم را تعریف کنیم.
بنابراین برای تعریف علم سه رکن علم را به شرح زیر بیان میکنیم :
۱- موضوع علم: مطالعه طبیعت وهرچیزی که مستقیم و غیرمستقیم دستخوش تجربه انسان است.
۲- روش علمی: روش کسب اطلاعات جدید به مدد فرضیه ها
۳- غایت علم: تبیین طبیعت به گونه ای که این تبیین همه امور واقع معلوم را دربرگیرد و با هر امکانی سازگار نباشد.
بنابرین طبق تعریف علم یک سری مفاهیم و طرح های مفهومی و مرتبط با یکدیگر است که در نتیجه مشاهده و آزمایش توسعه یافته است و بعبارتی مجموعه ای از دانش وحدت یافته است و به عبارت دیگر فعالیت کشف متغیر های مهم در طبیعت و مرتبط ساختن این متغیرها و تبیین این روابط از طریق بیان قانون است.
فلسفه :البته تعریف دقیق فلسفه دشوار است ولی درکل معرفتی است که تلاش آن این است که مفاهیم سایر معارف را تا جایی که ممکن است واضح تر گرداند به عبارتی رشته ای است که به پرسشهایی میپردازد که علم قادر به پاسخ دادن آن نیست و در کل فلسفه موضوعی مختص به خود ندارد بدین سان همه چیزها موضوع آن به حساب می آیند.
فلسفه علم: شاخه ای از فلسفه است که تلاش آن صراحت بخشیدن به مفروضات و مفاهیم علمی است.
نگاهی به مضامین و تاریخ فلسفه علم نشان میدهد علم از فلسفه به وجود آمد و حتی پس از آن كه مرزهای میان رشته ای سیال بسط یافت، جالب ترین پژوهشهای فلسفی كه رخ دادند در ارتباط نزدیك با علم و پیشرفت علمی حادث گشتند. نوآوران اصلی جهان جدید چون بیكن، دكارت، لایب نیتز و لاك همه از علم متأثر بودند و یا بر آن تأثیری شگرف گذاشتند. حتی مسأله اصلی معرفت شناسانه كانت بحث پیشرفت علم بود. مسأله وی این بود كه ما هم از ریاضیات و هم از علم كسب معرفت می كنیم. اما شرایط امكان معرفت چیست؟
.
شكی نیست كه توجه كلی به فلسفه علم، به جزئیات علمی برمی گردد و به خصوص بحث تحول و توسعه تاریخی علم بحث مهمی است كه به وسیله فیلسوفانی نظیر هانسون، فایرابند، كوهن، لاكاتوش و دیگران بسط یافتند.
فلسفه معاصر علم، این سنت بزرگ را توسعه داده است و به تعدادی از موضوعات فلسفی معیار در باب دانش، سرشت واقعیت، تعین گرایی و عدم تعین گرایی و نظایر آن اشاره می كند. اما با توجه زیاد به علم، هم به عنوان نوعی دانش و معرفت و هم به عنوان منبع اطلاعات در باب جهان، این نكات هویدا می شوند. این بدان معناست كه به صورت اجتناب ناپذیر تداخلی نزدیك میان حوزه های دیگر فلسفه برقرار است در واقع یك روش برای تقسیم سودمند فلسفه علم آن است كه آن را به معرفت شناسی علمی و آنچه به اصطلاح مابعدالطبیعه علمی می نامیم، تقسیم كنیم و این دو را، دو شاخه مهم فلسفه علم قلمداد نماییم. شاخه سوم هم شامل پژوهشهای ریز و تخصصی در زمینه مضامین بنیادین حوزه های علمی یا نظریه های علمی خاص است
با احترام -مسعود شاهوردی
